S'orchestra sinfònica in limba sarda
S’orchestra sinfònica in limba sarda
Custu glossàriu de sos istrumentos de s'orchestra sinfònica no l’apo cumpiladu deo ma Giuanne Batista Ledda, frade meu, professore de Teoria e de Semiografia in su Conservatòriu “Luigi Canepa” de Tàtari, chi m’at dadu su permissu de lu publicare. Su glossàriu cheret èssere un'àteru passu cara a sa normalizatzione de sa limba nostra: dare nùmene in sardu a istrumentos chi finas a oe non teniant. In sas immàgines de sos istrumentos ais a agatare su nùmene issoro, a primu in sardu in colore asulu, luego in àteras ses limbas, comente in custu esempru:
arpa
arpa harp Harfe harpe arpa arpa
italianu inglesu tedescu frantzesu castillianu catalanu
orchestra
orchestra, orchestra, Orchester, orchestre, orquesta, orquestra
Comintzamus cun su tèrmine orchestra chi, in su teatru grecu antigu fiat su logu in ue si dantzaiat; su tèrmine grecu "orchéstra", pro translatzione, est divènnidu a pustis s’espressione de s’entidade colletiva prus rapresentativa de sa mùsica.
Su tèrmine est duncas una paràula adotada dae su grecu a sas esigèntzias grammaticales e fonèticas de cada limba.
***
S’orchestra est divisa in famìlias de istrumentos. Su grupu prus numerosu in una formatzione orchestrale lu formant sos istrumentos a corda, gasi narados ca sunt sas cordas, parte de custos istrumentos, chi intrende in vibratzione produint su sonu.
In limba italiana ebbia leant nùmene dae s'arcu chi faghet vibrare sas cordas, e si narant duncas "strumenti ad arco” o “archi"; in totu sas àteras limbas sunt “istrumentos a corda” e fintzas in sardu naramus:
***
istrumentos a corda
strumenti ad arco/archi, string instruments, Streichinstrumente, instruments à cordes, instrumentos de cuerda, instruments de corda
Custos istrumentos sunt:
violinu
violino, violi, Violine, violon, violín, violí
viola
viola, viola, Viola, viole, viola, viola
violoncellu
violoncello, cello, Violoncello, violoncelle, violonchelo, violoncel
contrabbassu
contrabbasso, double bass, Kontrabab, contrabasse, contrabajo, contrabaix
***
Un'àtera famìlia de istrumentos sunt sos chi si sonant sulende, sos chi produint su sonu cun sa vibratzione de s'aera sulada in s'internu de unu tubu.
In totu sas àteras limbas cunsideradas, francu in italianu, lis narant "istrumentos a bentu" e gasi lis naramus in sardu:
istrumentos a bentu
strumenti a fiato, wind instruments, Blasinstrumente, instruments à vent, instrumentos de viento, instruments de vent
A sos istrumentos a bentu apartenent duas categorias diferentes: sos “Istrumentos de linna” e sos “Istrumentos de otone”
istrumentos de linna
legni, wood wind, Holtzblasinstrument, bois, instrumentos de viento de madera, instruments de vent de fusta
Oe in die custos istrumentos sunt fatos fintzas de metallu, ma mantenent sa classificatzione clàssica de "istrumentos de linna".
Su primu istrumentu de custa categoria est su flàutu chi in Sardigna esistit dae s’antighidade e nde connoschimus de tipos diferentes.
flàutu
flauto, flute, Flöte, flûte, flauta, flauta, flaut
pipiolu paràula autòctona, est un'istrumentu meda antigu, e currispondet a:flauto dolce/flauto a becco, sweet flute/recorder, Blockflöte, flûte à bec, flauta dulce/flauta de pico, flauta dolça/flauta de bec
òboe
oboe, oboe, Oboe, hautbois, oboe, oboè
Custu istrumentu devet su nùmene suo a su frantzesu (hautbos - 1455) chi cheret nàrrere sa parte arta de s'àrbore (linna), sa prus fine, duncas sa prus adata pro costruire s’istrumentu.
corru inglesu
Henglish horn, Henglisch Horn, cor anglais, corno inglés, corn anglès
Istrumentu originàriu de sa Frantza e non de s’Inghilterra, a dispetu de su nùmene; est unu fradile de s’òboe e tenet unu timbru prus bàsciu de custu Devet su nùmene suo a un’isbàgliu de tradutzione. In frantzesu, difatis, si pronùntziat anglé, est a nàrrere anguladu e non inglesu, ca in tempus antigu si presentaiat mujadu a àngulu.
clarinete
clarinetto, clarinet, Klarinette, clarinette, clarinete, clarinet
fagoto
fagotto, bassoon, Fagott, basson, fagot, fagot
A sos istrumentos a bentu, ma de metallu, lis naramus:
otones ca sunt fatos mescamente cun otone. In sas àteras limbas sunt:
ottoni, brass instruments, Blechblasinstrumente, cuivres, instrumentos de metal, instruments de metall
De custos istrumentos tenimus:
corru frantzesu
corno francese, French horn, Französisch Horn, cor, trompa, trompa
Si narat frantzesu, ma pro sa veridade est inglesu, ca est s’evolutzione de su corru de sa catza a su matzone.
trumba
tromba, trumpet, Trompete, trompette, trompeta, trompeta
trumbone
trombone, trombone, Posaune, trombone, trombón, trombó
tuba
tuba, tuba, Tuba, tuba, tuba, tuba
***
Un'àtera famìlia de istrumentos musicales sunt sos:
istrumentos a percussione
strumenti a percussione/percussioni, percussion instruments, Schlagininstrumente, instruments de percussion, instrumentos de percusión, instruments de percussió
chi si sonant cun sas trotzas e sos mazos chi in italianu sunt “bacchette e mazzuoli”.
tùmbaru
tamburo, drum, Kleine Trommel, tambour, tambor, tambor
tùmbaru mannu
grancassa, bass drum, Grobe Trommel, grosse caisse, bombo, bombo
Nois sardos non tenimus sa càscia, tenimus su tùmbaru, duncas est fàtzile: su tùmbaru lu faghimus mannu, faghimus che sos tedescos chi faeddant de “tùmbaru” e non de “càscia”.
tedatzeddu (cun trinnitos)
tamburello basco (con sistri), tambourine, Tambourin, tambourin, pandereta, pandereta
tìmpanos / timballos
timpani, timpani, Pauken, timbales, timbales, timbals
triàngulu
triangolo, triangle, Triangel, triangle, triángulo, triangle
campanas tubulares
campane tubolari, tubular bells, Róhrenglocken, cloche tubulaires, campanas tubulares, campanes tubulars
sonatzos
campanacci, cowbells, Kuhglocken, sonailles, cencerros, esquellots
Ant sonadu pro sa prima borta in un'orchestra sinfònica in Alà in su 2018 in ocasione de Sa Die de sa Sardigna, in s'òpera in sardu "Ammentos de Alà", cumposta e dirigida dae Giuanne Batista Ledda.
gong
gong, gong, Tam Tam (Gong), gong, gong, gong
pratos
piatti, cymbals, Becken, cymbales, platos, plats
silòfonu
silofono, xylophone, Xylophon, xilófono, xilòfon
Àteros istrumentos cordòfonos:
arpa
pianoforte, pianoforte, Klavier, pianoforte, pianoforte, pianoforte
clavicèmbalu
clavicembalo, harpsichord, Cembalo, clavecin, clavecí/clavicèmbal
***
E pro concrùere:
coru
coro, chorus, Chor, choeur, coro, coro, cor
Sa Sardigna no at mai tentu una realidade de mùsica corale, ma polivocale. Sos coros chi connoschimus, che sos de sa fotografia, chi apartenent oramai a sa traditzione musicale sarda, sunt nàschidos in Sardigna a pustis de sa segunda gherra mundiale, dae s’esperièntzia continentale de sos militares sardos, isvilupende·si comente una amprificatzione vocale de su Cantu a Tenore e de su cantu a Cuncordu.
Comentaris
Publica un comentari a l'entrada