Fedru - Paristòrias




Fedru 


 


 
 



  PARISTÒRIAS




******************************************************************************************************************

 









Pròlogu

 

Sos argumentos tratados in custu libru sunt de Esopu; deo, Fedru, los apo elaborados artisticamente in versos senàrios, in latinu. Duas sunt sas cualidades positivas de custu libru: divertit e, si bi pones atentzione, ti cussìgiat comente vìvere.  Si calicunu in prus tenet ite nàrrere ca sas àrbores faeddant e non sos animales ebbia, li ammento chi custas sunt paristòrias.


*******


(Nota de su tradutore)

Sa tradutzione de sas paristòrias de Fedru, 14 a.C. – 50 p.C., no l'apo fata dae s'originale latinu, ma dae sas tradutziones fatas in sas limbas chi connosco. 

 

***


Ìnditze de sas paristòrias


    Libru I


Su lupu e s'angione (I,1)                                           
Sas ranas aiant pedidu a Giove unu re (I, 2)                                                   

Sa corroga presumida e su paone  (I, 3)                   

Su cane delusu dae s'abràmida sua  (I,4)                 

Sa baca, sa cabrita, sa berbeghe e su leone (I,5)     

Sas ranas e su sole (I,6)                                             

Su matzone e sa caratza (I,7)                                    

Su lupu e sa grua (I,8)                                               

Su furfuràrgiu cussìgiat su lèpere (I,9)                    

Su lupu, su matzone e sa muninca  (I,10)                

S'àinu e su leone andant a catza (I,11)                     

Su chervu in sa funtana (I,12)                                  

Su matzone e su corbu (I,13)                                                 

Dae sabateri a dotore (I,14)            

S'àinu e su pastore (I,15)

Sa berbeghe, su chervu e su lupu (I,16)

Sa berbeghe, su cane e su lupu (I,17)

Sa parturiente (I,18)

Una cane a puntu de angiare (I,19)
Sos canes famidos (I,20)
Su leone betzu e s'àinu (I,21)
Sa donna de muru e s'òmine (I,22)
Su cane fidele (I,23)
Sa rana e su boe (I,24)
Sos canes e sos cocodrillos (I,25)
Su matzone e sa tzicogna (I,26)
Su cane, su siddadu e su bentùrgiu (I,27)
Su matzone e s'àbbila (I,28)
S'àinu chi befat su sirbone (I,29)  
Sas ranas e sos traos (I,30)
S'àstore e sas columbas (I,31)
                                                                                                       *** 


Su lupu e s'angione (I,1)

 

Una lupu e un'angione, sididos ambosduos, fiant andados a su matessi riu. Su lupu fiat prus a in susu e s'angione meda prus in bàsciu. Cussu furone de lupu, leadu dae un’abbramidura làmbrida, at chircadu un'iscusa pro  brigare. 

"Pro ite, - at preguntadu a s'angione - imbrutas s'abba chi so bufende deo?"  

S'angione, temerosu, li rispondet: 

"Nara·mi tue, omente potzo fàghere su chi tue ti ses chescende? S'abba curret dae te a sas lavras meas." 

Contrariadu dae sa veridade, su lupu li faghet: 

"Ses meses a como as faeddadu male de me." 

E s'angione l'at rispostu: 

"A nàrrere sa beridade non fia galu nàschidu."

"Raju, e tando est istadu babbu tuo, - at sighidu su lupu - a faeddare male de me."

E narende gasi l'agantzat e si lu màndigat. 

 

Custa paristòria est iscrita pro sos chi opriment sos innotzentes cun acusas farsas.


***



Sas ranas aiant pedidu a Giove unu re (I,2)   

 

In su tempus chi Atene fiat pròspera pro more de sas leges giustas, sa libertade esagerada aiat bortuladu sa tzitade e sas aconcadas  aiant isortu sos frenos chi bi fiant unu tempus.

Pisìstratu, essende·si postos de acordu intre issos sos partidos polìticos vàrios, òcupat s'Acròpoli e si faghet tirannu.

Sos Ateniesos cundennaiant s'istadu de iscraitudine issoro, non ca isse esseret crudele ma ca ogni pesu est grae pro chie non b'est avesadu, e sigomente aiant cumentzadu a si chensciare, Esopu lis aiat contadu custa paristòria: 

Sas ranas, chi lìberas rundaiant in sos paules, aiant pedidu a Giove, a boghe manna, unu re pro chi cun s'autoridade sua frenaret sas costumàntzias corrumpidas. 

Su babbu de sos deos aiat rìsidu e lis aiat imboladu una trae chi, dae su movimentu repentinu de s'abba e dae su tzocu chi aiat fatu, aiat assustadu sos animaleddos timerosos.

A pustis de èssere abbarradas immèrghidas  ora meda in su ludu, una de issas in fines, sena tunciare, nde bogat sa conca dae su paule e, annotadu bene su re, mutit totu sas àteras. Custas, ismentigada oramai sa timòria, nadant currende totu paris e si nche pigant a in subra de sa trae. A pustis de l'àere frastimada e malaita aiant imbiadu a Giove unos ambasciadores pro pedire unu re diferente, essende inùtile su chi aiat imbiadu. Giove tando lis aiat imbiadu, a custu puntu, una colovra chi cun sas dentes acutas chi teniat  aiat cumentzadu a las mossigare una fatu a s'àtera. Issas non si podiant defensare e chircaiant de istransire sa morte; sa timòria nde lis aiat bogadu sa boghe. A sa cua sùplicant a Mercùriu pro chi intertzedat cun Giove pro chi las agiudet. Su deus però lis at rispostu:
"Sigomente no ais chertu su bene bostru, acunortade·bos a  aguantare como su male"

E fintzas bois tzitadinos, at annantu, aguantade su male presente in antis chi bos nde bèngiat unu peus.


***



Sa corroga presumida e su paone (I, 3)

 

Esopu nos at lassadu custu esempru pro chi nemos si cumpragat bantende·si de sos benes de sos àteros, ma si cuntentet de campare segundu sa cunditzione sua.

Una corroga, prena de orgòlliu macu, si fiat fata bella ponende·si   sas pinnas  chi aiat pèrdidu unu paone. E deretu, dispretziende sas cumpàngias suas, fiat andada cun unu fiotu de paones. Custos però nd'ant istratzadu sas pinnas a cussu pugione carimannu e nche l'ant catzadu a corfos de bicu. Sa corroga, malecontza, si nche fiat torrada, chescende·si, cun sas àteras corroncas, ma custas nche l'ant catzada cun disprètziu.  

Tando, una de cussas chi issa in antis aiat dispretziadu l'at naradu:

"Si t'esseres cuntentada de istare cun nois e si aeres atzetadu cun serenidade su chi sa natura t'aiat dadu, non dias àere sufridu cussu afrontu nen dias patire como pro custu istesiamentu.


***




Su cane delusu dae s'abràmida sua (I,4)

 

Chie disìgiat sos benes angenos perdet su bene suo.

 

Unu cane, chi fiat traessende a nadu unu riu cun unu cantu de petza in buca, aiat bidu in s'ispigru de s'abba s'immàgine sua e creende chi esseret un'àteru cane a giùghere in buca unu cantu de petza, bi nde l'aiat cherta leare. Trampadu però dae s'abràmida sua, aiat pèrdidu su màndigu chi teniat e non fiat resèssidu a otènnere su chi disigiaiat.  


***




Sa baca, sa cabrita, sa berbeghe e su leone (I,5)

 

S'alleàntzia cun unu potente no est mai segura. 

Custa paristòria cunfirmat sa tesi mia. 


Una baca, una cabra e una berbeghe, chi aguantaiat sas ofesas, si fiant alleadas cun su leone in su padente. 

Tentu unu chervu enorme e fatas sas partes su leone at naradu:
"Deo chi so su leone mi leo sa prima parte; m'ais a dare fintzas sa segunda ca so forte; e in prus sigomente bàgio prus che a bois mi tocat fintzas de tres; chie tocat sa de bator partes si las at a bìdere cun megus.

E gasi est chi unu malvadu ebbia si nch'at leadu totu su chi aiant catziadu.


***




Sas ranas e su sole (I,6)

 

Esopu aiat bidu su coju ricu de unu furone, bighinu suo de domo, e deretu si fiat postu a contare.


Una die su sole, istracu de istare a sa sola in su chelu, aiat detzisu de leare mugere e sas ranas aiant pesadu unas boghes chi fiant lòmpidas a chelu. 

Imbaddinadu dae totu cussu abbolotu, Giove aiat preguntadu su proite de cussas  chèscias. L'aiat rispostu un'animaleddu de su poju:
"Como chi est a sa sola su sole est sichende totu sos pojos e òbligat a totu nois, poveritas, a mòrrere ca s'abitòriu nostru s'est sichende. E ite est su chi no at a sutzèdere cando at a tènnere fìgios?"

***




Su matzone e sa caratza (I,7)

 

Unu matzone pro casualidade aiat bidu una caratza tràgica. Abbaidada una borta e torrada·si·la a abbaidare aiat naradu: 

"Tenet una bella aparèntzia, ma est sena cherbeddu."

Custu est su chi si narat a chie sa dea Fortuna at dadu onore e glòria, ma l'at privadu de intelligèntzia.


***

 



Su lupu e sa grua (I,8)

 

Chie isetat un'acumpensu pro unu servìtziu dadu a malvados isbàlliat duas bortas: a primu ca agiudat chie non si lu meresset e in prus ca no la podet isfrancare. 

Unu lupu nch'aiat tragadu un'ossu chi li fiat restadu in gula e, dae su dolore chi teniat, aiat comintzadu a promìtere un'acumpensu a totu sos animales chi agataiat si l'aerent liberadu dae cussu malannu.

Una grua infines si fiat lassada cumbìnchere dae su giuramentu solenne e, intreghende a sa gula de issu su tzugru suo longu, at fatu a su lupu cussa operatzione perigulosa.

A su momentu de li reclamare su chi li deviat, su lupu l’aiat naradu: "Ses una disagradèssida ca nd'as bogadu dae buca mia sa conca tua sana e sarba e in prus t'atrivis a pedire un'acumpensu."


***





Su furfuràrgiu cussìgiat su lèpere (I,9)

 

Cun custa paristòria curtza mustramus cantu est cosa de macos su de no atèndere a sa pessone sua e dare cussìgios a sos àteros. 

Unu furfuràrgiu befaiat unu lèpere chi, leadu dae sas francas de un'àbbila, tzichirriaiat lamentosu.

"In ue nch’est finida - naraiat su furduràrgiu a su lèpere - totu sa lestresa tua? Comente est chi sas ancas tuas non current prus?"

In su mentres chi est faeddende, unu bentùrgiu totu in unu li ghetat sas francas a cussu pagu abbistu e, in s'interi chi custu sighit aboghinende cantu prus podet e de badas, lu ochit.

Su lèpere, mesu mortu li faghet:

"Tue chi issara  befaias su male meu sena peruna timòria pro tene, como ses pranghende sa sorte mìsera tua cun lamentos sìmiles a sos meos."


***




Su lupu, su matzone e sa muninca  (I,10)

 

Chie est connotu pro àere fatu una die una trampa manna, mancari nèrgiat sa beridade perdet su deretu a èssere crèidu. Custa paristòria curtza lu cunfirmat. 

Su lupu incurpaiat su matzone de àere furadu; custu negaiat de èssere isse su culpàbile.

Tando si fiat sètzida intre issos, comente giùighessa, sa muninca. 

A pustis chi cada unu aeret difesu sa càusa sua, nant chi sa muninca aiat pronuntziadu custa sentèntzia:

"Tue, lupu, non mi paret chi apas pèrdidu su chi naras; e creo chi tue, matzone, apas furadu su chi negas cun tanta farsidade bene istudiada."


***




S'àinu e su leone andant a catza (I, 11)

 

Chie non balet nudda si bantat a paràulas de impresas mannas, trampat a sos chi no lu connoschent ma est leadu a befe dae sos chi lu connoschent.   

Unu leone cherende catziare paris cun un'aineddu, l'aiat caratzadu bene cun fògiamene e a su matessi tempus l'aiat ordinadu de assustare sos animales cun sa boghe sua, de ainu, mai intesa dae issos, pro los pòdere tènnere cando fuiant.

Tando s'origrilongu de repente, cun totu sa fortza chi teniat, aiat orriadu  e cun custu aiat ispartu s'orrore in sos animales chi, chirchende in ue fuire, fiant assaltiados dae su leone ferotze. Cando custu si nde fiat istracadu de ochire, aiat mutidu s'àinu e li aiat ordinadu de nde l'acabare cun cussos òrrios. S'àinu tando, carimannu, li faghet:

"E ite ti nd'est partu de sa boghe mea?"

"Una cosa ispantosa - rispondet su leone - si no ischera chie ses e cantu bales, fintzas deo mi nche dia èssere fuidu aporadu." 


***





 Su chervu in sa funtana (I,12)


Custa paristòria mustrat chi a s'ispissu sas cosas chi as dispretziadu sunt prus utilosas de sas chi as alabadu.  

Unu chervu, a pustis de àere bufadu, si fiat firmadu a ogros a sa funtana e aiat bidu riflètida in s'abba s'immàgine sua. 

Issu in s'interi chi si fiat cumpraghende e alabende sos corros suos ispartos, disprètziaiat sa sutilesa de sas ancas suas. Assuconadu totu in unu dae sas boghes de sos catziadores, aiat comintzadu a cùrrere peri su sartu e, gràtzias a chi curriat lestru, aiat lassadu a tesu sos canes chi lu pessighiant.

Si nche fiat cuadu tando in su padente, ma una borta intradu, sos corros li fiant de impèigu in sa fua ca si trobojaiant in sas naes e, tentu dae sos canes, aiat cumentzadu a èssere ischirrioladu dae sos mossos crudeles de custos. 

Tando, morende, nant chi aiat pronuntziadu custas paràulas:

“Iscuru chi non so àteru, como ebbia cumprendo cantu mi siant istadas utilosas cussas cosas chi aia dispretziadu e cantu male m'ant fatu sas cosas chi aia alabadu."


***




Su matzone e su corbu (I,13)

 

Chie gosat cando lu bantant cun paràulas lusingadoras ischitit a tardu o a chitzo una pena umiliante. 

Custa est sa paristòria de unu corbu chi, bene apuddadu in un'àrbore, chircaiat de mandigare unu cantu de casu furadu dae unu balcone; l'aiat bidu unu matzone chi aiat comintzadu a li nàrrere:
"Cantu lugore, oh corbu, tenent sas pinnas tuas! Canta galania tenes in sa pessone tua e in cara! Si tenneres fintzas su donu de su cantu, perunu pugione diat èssere superiore a tie!"

E tando cussu macu, cherende dare una mustra de comente ischiat cantare, si nch'aiat lassadu rùere dae buca su casu chi su matzone, tramposu, lestru e ingurdu, aiat addentadu.

Tropu a tardu cussu iscabadu de corbu, imboligadu dae su matzone, si fiat chensciadu de su machìmene suo.           

Cun custa paristòria si mustrat cantu balet s’intelligèntzia; s'abbistesa balet prus de sa fortza.


*** 




Dae sabateri a dotore (I,14)

 

Unu sabateri metzanu, rutu in sa misèria, si fiat postu a esertzitare s'arte de sa meighina in una bidda chi no lu connoschiant e, bendende comente eficatze unu rimèdiu sena perunu valore, fiat divènnidu famadu cun sa leredda fàtzile  chi teniat.

Sigomente in cussas dies su re de sa tzitade fiat in su letu leadu dae una maladia grave, cheriat bìdere cantu baliat e li nd'aiat pedidu una tatza; prenada custa de abba sìmile a unu velenu aiat ordinadu a su dotore de la bufare, a pustis de l'àere promissu unu prèmiu. 

Timende custu de mòrrere aiat cunfessadu tando chi isse non fiat divènnidu famadu pro sas connoschèntzias chi teniat de s'arte mèdica, ma pro sa credèntzia iscabada de su pòpulu.

Su re duncas aiat fatu reunire su pòpulu e aiat naradu:

"Cale tipu de machìmene tenides in conca chi non bi pensades duas bortas a intregare sas vidas bostras a unu chi nemos at tentu su coràgiu de l'acumandare sos pees pro li fàghere sas botas?”

Custa paristòria atenet sos chi s'iscunsertu issoro los giughet a crèere a sos tramposos sena birgòngia.


***





S'àinu e su pastore  (I,15)


Cando càmbiat unu guvernu, su prus de sas bortas pro sos pòveros non càmbiat nudda, francu su nùmene de su mere. 

Custa paristòria mustrat chi est beru.

Unu betzigheddu, tìmidu, fiat pasturende un'aineddu in su sartu. Assuconadu dae sa bènnida repentinu de inimigos, cussigiaiat a s'àinu de si nche fuire pro no èssere tentu. S'àinu però testarrudu li preguntat: “Tue pensas chi cussos inimigos m'ant a pònnere duos bastos?”.

Su betzu l'aiat rispostu chi nono.

"E tando ite mi nd'interessat a chie mi tocat a serbire, si sigo cun unu bastu ebbia?"


***




Sa berbeghe, su chervu e su lupu  (I,16)

 

Ogni borta chi unu tramperi pedit comente fiantzadore unu malvadu, no est pensende de fàghere una faina a manera onesta, ma a comente la trobojare de prus.

Su chervu pediat a sa berbeghe unu moju de trigu ponende comente fiantzadore su lupu. Sa berbeghe però, pensende a una trampa li narat: "Su lupu su chi faghet est furare e fuire·si·nche; tue iscumparis currende a sa lestra. A ue ando a bos chircare sa die chi mi deves torrare su chi mi ses pedende?"


***




Sa berbeghe, su cane e su lupu  (I,17)

 

Chie narat su farsu a parusu ischitit sa pena de su male chi faghet.

Sigomente unu cane faulàrgiu pretendiat dae unaberbeghe chi li torraret unu pane chi nat chi l'aiat dadu a imprèstidu, su lupu, mutidu comente testimòngiu, aiat afirmadu chi sa berbeghe non nde deviat unu de pane, ma deghe. 

Sa berbeghe, cundennada dae sa testimonia farsa de su lupu aiat pagadu su chi non deviat. 

Barigadas unas cantas dies, bidende su lupu mortu in unu fossu, aiat naradu: “Custa est sa paga chi sos deos dant a sa disonestade”. 


***




Sa parturiente  (I,18)

 

Nemos torrat cun praghere a su logu in ue at retzidu dannu.

Colados sos meses de raidòngiu e a puntu de parturire, una fèmina fiat istèrrida in terra chescende·si de dolores. Su maridu l'aiat cussigiadu de si pònnere subra de su letu pro fatzilitare su partu. 

“De peruna manera - aiat fatu issa, - non creo chi su male podat acabare in su logu in ue est cumentzadu."


***




Una cane a puntu de angiare  (I,19)

 

Sas lusingas de sos malvados sunt trampas; su chi est iscritu inoghe insignat a las istransire.

Una cane a puntu de angiare aiat pedidu a un'àtera de pòdere criare in su corcadòrgiu suo e custa l'ait dadu su permissu.

Coladas unas cantas dies sa cane li pedit de li torrare su corcadòrgiu ma s'àtera la sùplicat chi bi lu lasset nessi finas a cando sos cateddos esserent prus fortes. Coladu un'àteru tempus sa cane aiat insistidu pro chi li torraret su corcadòrgiu e s'àtera l’aiat rispostu:

"Ti l'apo a torrare si mi mustras chi ses prus forte de mene e de sos cateddos meos."


***


Sos canes famidos (I,20)

 

Unu progetu macu, in prus de non si pòdere fàghere, podet fintzas arruinare sos òmines chi lu cherent fàghere.

Custa est sa paristòria.

Unos cantos canes una die aiant bidu un'animale mortu in mesu de unu riu. 

Pro nde lu pòdere bogare cun prus fatzilidade pro si lu mandigare, aiant comintzadu a bìere pro minimare s'abba de su riu: ma totu sos canes fiant mortos crebados in antis de pòdere otènnere su chi cheriant.


***




Su leone betzu, su sirbone, su trau e s'àinu  (I,21)

 

Chie perdet su prestìgiu chi teniat unu tempus, in sa cunditzione mìsera chi s'agatat est leadu a befe, fintzas dae sos covardos.

Indebilitadu dae sos annos e agiomai sena fortzas, unu leone fiat istèrridu in terra a puntu de nde bogare s'ùrtimu alenu; unu sirbone si li fiat ghetadu sa ubra e cun sas sannas si fiat vindicadu de un'ingiustìtzia chi aiat retzidu. Luego unu trau l'aiat incorradu. Fintzas s'àinu, bidende chi podiat fèrrere sa belva  sena retzire dannu, l'aiat abertu sos cherbeddos a carches.

Ma su leone, a puntu de mòrrere, l'aiat naradu:

"Apo aguantadu sas ofesas de duos coragiosos ma, obligadu comente so a aguantare a tie, chi ses una birgòngia de sa natura, mi paret pròpiu de mòrrere duas bortas."  


***




Sa donna de muru e s'òmine (I,22)

 

Una donna de muru, tenta dae un'òmine, cherende isfrancare sa morte l'aiat naradu:
"Lassa·mi andare, pro praghere, ca deo t'apo a innetare sa domo dae totu sos sòrighes chi bi sunt."

S'òmine l'aiat rispostu:
“Diat èssere cosa agradèssida si tue lu fagheres pro amore a mie e ti dia àere perdonadu ca lu pedis cun tanta umilidade.Ma sigomente lu faghes pro leare a sos sòrighes sos avantzos de su chi ant rosigadu e pro ti los mandigare a pustis, non fanfarronees pro custu  servìtziu chi mi cheres fàghere."

Naradu custu aiat mortu cussa disonesta. 

Custa paristòria est pro sos chi chircant su balàngiu issoro ebbia  bantende a s'iscarada sos mèritos issoro inùtiles.


***




Su cane fidele (I,23)

 

Chie totu in unu si torrat de bonu coro agradat a sos macos però sa trampa sua non giuat pro sos abbistos. 

Unu furone, a de note, aiat ghetadu unu cantu de pane a unu cane pro lu corrùmpere dende·li cussu màndigu. 

"Ello – aiat naradu su cane - tue mi cheres fàghere serrare sa buca pro chi no apedde in defensa de su mere meu? Ti faddis meda. Custa generosidade insòlita mi òbligat a bardiare bene pro chi tue non  penses chi so còmplitze tuo."


***




Sa rana e su boe (I,24)

 

Su dèbile cando cheret copiare su potente s'arruinat. 

Una rana aiat bidu in unu pradu unu boe e, imbidiosa de tanta mannària,  aiat unfradu sa pedde sua crispa; fatu custu aiat preguntadu a sos fìgios si issa fiat prus manna de su boe. Issos aiant rispostu chi nono. E tando aiat unfradu sa pedde isfortzende·si de prus e aiat torradu a preguntare chie fiat prus mannu, su boe o issa. Aiant rispostu chi su boe. 

In fines, arrenegada, cherende·si unfrare semper de prus, fiat morta cun su corpus fatu a chirriolos.


***




Sos canes e sos cocodrillos (I,25)

 

Sos chi dant malos cussìgios a sas pessones atinadas non perdent su tempus ebbia ma si faghent fintzas ridìculos.

Narant chi sos canes bufaiant currende s'abba de su riu Nilu, pro no èssere tentos dae sos cocodrillos. Una die unu cane aiat cumintzadu a bufare currende sena si firmare e unu cocodrillu l'aiat naradu: ”Bufa cantu cheres sena presse e non timas.”

E su cane l'aiat rispostu: "Lu dia fàghere si no ischera chi a tie praghent sas carres meas."


***




Su matzone e sa tzicogna (I,26)

 

Non bisòngiat tratare male a nemos;  custa paristòria nos insignat però chi si calicunu nos ofendet devet retzire su matessi tratu. 

Una die su matzone aiat cumbidadu una tzicogna a chenare, e in unu pratu ampru l'aiat postu una genia de brou chi issa, mancari esseret famida, no aiat pòdidu mandigare de peruna manera. 

Cando fiat tocadu a sa tzicogna a torrare su cumbidu, at postu su màndigu totu minutzadu in un'ampulla cun su tzugru longu; sa tzicogna insertende su bicu si satzat mentres chi su cumbidadu morit de su fàmene. A custu chi de badas chircaiat de tocare agigu su tzugru de su frascu, ischimus chi sa tzicogna l'aiat naradu: "Ognunu devet ischire aguantare in paghe sas consighèntzias de sos esempros chi dat."


***




Su cane, su siddadu e su bentùrgiu (I,27)

 

Custa paristòria riguardat  sos avaros e sos chi, nàschidos pòveros, punnant a passare pro ricos. 

Unu cane, boghende·nde dae una tumba ossos umanos pro los rosigare, aiat agatadu unu siddadu e, sigomente aiat  violadu sa tumba aiat ofesu sos deos  chi rapresentant sas ànimas de sos antepassados e, pro chi pagaret s'ofesa fata a sa domo issoro nche l'aiant postu in s'ànimu suo unu disìgiu de richesa sena fine. E ocupadu comente fiat a costoire s'oro suo ismentighende·si fintzas de mandigare, si nche fiat mortu de fàmene. Unu bentùrgiu, apuddadu subra de issu nant chi aiat naradu: "O cane, as merèssidu de mòrrere de custa manera ca, nàschidu in carrera e crèschidu in unu muntonàrgiu, as disigiadu totu in unu sas richesas de unu re."      


                      ***                       




Su matzone e s'àbbila (I,28)

 

Sos chi istant in artu, cantu si cheret, devent timire sos chi istant in bàsciu ca sa vindita est fàtzile a chie tenet un'ingegnu abbistu.

Un'àbbila una die aiat furadu sa cateddada de unu matzone e l'aiat posta in su nidu suo pro si nche la mandigarent sos pugioneddos suos. Su matzone chi l'aiat sighida aiat comintzadu a li pedire de li aorrare cussu dolu mannu. S'àtera no l'aiat postu mente sentende·si segura ca fiat in logu artu.Su matzone tando aiat leadu una fraca alluta dae s'artare de sos deos e at postu fogu totu a inghìriu a s'àrbore, mesturende su dolore chi daiat a s'inimiga sua  a sa pèrdida de sos matzoneddos suos.S'àbbila pro sarbare dae sa morte segura sos pugioneddos suos aiat torradu a su matzone sanos e sarbos sos matzoneddos.   


***




S'àinu chi befat su sirbone (I,29)        

 

Sos macos, su prus de sas bortas, chirchende de fàghere una brulla, ofendent sos àteros cun carchi rustighesa ponende·si issos etotu in un'arguai.

Una die un'aineddu aiat agatadu unu sirbone e l'aiat naradu:
"Salude frade me’." S'àteru, ofesu ca li naraiat frade, l'at preguntadu pro ite naraiat fàulas. S'àinu a sìrile faladu li faghet: "Podes fintzas negare chi deo assimige a tie, ma a seguru chi su chi tèngio in mesu de ancas est che su mutzighile tuo." Su sirbone, a puntu de nche li brincare a in subra, aiat frenadu s'arrenegu chi teniat e l'aiat naradu:"Mi dia pòdere vindicare cun fatzilidade, ma non penso de m'imbrutare cun unu sàmbene vile che su tuo."


***




Sas ranas e sos traos  (I,30)

 

Sos dèbiles perdent cando sos potentes peleant.

In su paule, una rana abbaidende una pelea intre traos aiat naradu:
"Coro meu, sas disgràtzias chi nos isetant!" Preguntada dae un'àtera rana pro ite naraiat custu, cando chi sos traos fiant peleende pro su cumandu de sa mandra e campaiant a tesu dae sas ranas, issa aiat rispostu: "Su logu issoro nch'est a tesu e sunt animales de una ratza diferente dae sa nostra; ma chie est catzadu dae su regnu suo si nch'at a fuire e at a bènnere in sos cugiones prus cuados de su paule e nos at a apeigare e ischitzare  cun cussos pees tostos chi tenet. Custa est sa resone pro chi sa fùria issoro riguardat sa vida nostra."


***




S'àstore e sas columbas (I,31)

 

Chie s'acumandat a unu malintragnadu pro èssere amparadu, in su matessi momentu chi pedit agiudu agatat sa ruina sua.

Sende chi medas bortas sas columbas fiant fuidas dae s'àstore e aiant istransidu sa morte ca bolaiant lestras, s'àstore tando cun una trampa aiat imboligadu cussos pugiones indefensos: "Pro ite campades semper orioladas in contu de fàghere un'alleàntzia cun megus faghende·mi re pro chi deo bos defense dae ogni assaltu?" Cussas, creende a su chi naraiat s’àstore, si fiant postas in manos suas. Custu, otentu su regnu, aiat cumintzadu a si las mandigare s'una fatu a s'àtera e a esertzitare su poderiu cun sas francas suas terrìbiles.  Tando una de sas chi l'aiat fatu in francu aiat aboghinadu:  "Tenimus su chi nos meressemus pro àere acumandadu sa vida nostra a custu furone." 


***












Libru II

 

Pròlogu

Cun custas paristòrias chirco de currègere sas fartas de sos òmines e de los fàghere prus abbistos

 ***


Ìnditze de sas paristòrias


    Libru II


Su bitellu, su leone e s'irrobadore (II,1)   

Sa betza e sa giòvana innamoradas de su matessi òmine (II,2)

Esopu e su triunfu de sos malvados (II,3)     



     ***      



     



Su bitellu, su leone e s’irrobadore (II,1) 

 

Unu leone fiat subra de unu bitellu chi isse aiat mortu. Fiat bènnidu un’irrobadore pro nde pretèndere una parte. “Ti la dia dare”, aiat naradu su leone, “si tue no esseres su chi la leat semper a sa sola”; e nch’aiat catzadu su prepotente. Fiat capitadu in cue, pro cumbinatzione, unu caminante, bona pessone, chi, bida sa fera fiat torradu a in segus assuconadu. Tando su leone, masedu, l’aiat naradu: “Non timas; acurtzia·ti e lea sa parte chi pensas chi ti tochet pro cantu ses modestu”. Luego, partzidu s’animale, si nche fiat andadu a su padente pro lassare chi s’òmine learet sa parte sua.

Custu est un’esempru istraordinàriu e meressedore; ma, difatis, sos abbràmidos sunt ricos e sos modestos sunt pòveros.


 

***





Sa giòvana e sa betza innamoradas de su matessi òmine (II,
2) 


Sos òmines, siat chi istiment o chi siant istimados, semper sunt ispogiados dae sas fèminas; l’imparamus pròpiu dae sos esempros. Una fèmina abbista, capassa, cun elegàntzia, de no iscobiare sos annos chi teniat, aiat innamoradu un’òmine mannu, ma su coro de cust’òmine l’aiat conchistadu una bella giòvana. Ambas fèminas, cherende pàrrere de sa matessi edade, si fiant postas, como s’una, como s’àtera, a ispilire cussu òmine. Isse, chi fiat cumbintu de èssere bene tratadu dae totu sos cuidados de cuddas fèminas, de repente si fiat agatadu conchispilidu de su totu; sa giòvana nde l’aiat istratzadu dae sas raighinas sos pilos biancos, sa betza sos nieddos.



***







Esopu e su triunfu de sos malvados (II,3) 

 

Unu fulanu, mossigadu dae unu cane arrajoladu, aiat ghetadu a cussu animale unu bìculu de pane infustu cun su sàmbene suo, ca aiat intesu nàrrere chi cussu fiat su remèdiu pro una ferta che sa sua. Esopu tando l’aiat naradu: “Custu no lu depes fàghere si b’at àteros canes presentes ca nos diant mandigare bios si bident chi pro fàghere su male a unu b’at una ricumpensa che cussa”.

Su triunfu de sos malvados atraet àteros malvados. 




                                                                    ***



   

 


Comentaris

Entrades populars d'aquest blog

Ditzionàriu sardu de tèrmines grammaticales

Glossàriu de su cambiamentu climàticu

S'orchestra sinfònica in limba sarda