Ditzionàriu sardu de tèrmines grammaticales

Glossàriu

sardu

de tèrmines grammaticales

 

 

------

 

 

 

 

Su tèrmine o locutzione est iscritu in sardu, in lìtera asula e grussa e in italianu (lìtera niedda): 

agetivu -aggettivo 

A

acreschidore - accrescitivo

Forma alterada de unu sustantivu o de un’agetivu pro agiunta de su sufissu “-one” chi ìndicat crèschida cuantitativa o cualitativa; pro esempru: concone, acreschidore de conca. 

 

acusativu - accusativo 

Casu de s'ogetu diretu, pro esempru: deo iscrio sa lìtera.

Tèrmine derivadu dae su latinu accusativus (casus).

 

agente - agente 

Chi faghet un'atzione, pro esempru: isse/a at fatu cussu dannu. 

Tèrmine derivadu dae su latinu agens -entis, partitzìpiu presente de agere “fàghere”.

 

agetivu - aggettivo 

Paràula chi modìficat semanticamente una csa o una pessone nùmene. 

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu adiectivum (nomen), derivadu dae adicĕre «annànghere», tradutzione de su gr. ἐπίϑετον (ὄνομα).

 

agetivu cualificativu - aggettivo qualificativo 

Agetivu chi espressat sa calidade de una pessone, de un'ogetu o de un'idea astrata indicados dae su sustantivu, pro esempru: deo tèngio una domo bella.

 

agetivu cumparativu - aggettivo comparativo 

Su gradu cumparativu istabilit unu cunfrontu intre duos elementos. Sos tipos de cumparativu sunt tres:

- cumparativu de majoria: Antoni est prus mannu de Giuanne.

- cumparativu de minoria: Giuanne est prus minore de Antoni.

- cumparativu de paridade: Antoni est istudiosu che Giuanne.

 

agetivu de cantidade - aggettivo di quantità 

Agetivu indefinidu chi espressat una cantidade indeterminada, pro esempru: apo mandigadu bastante.

 

agetivu dimostrativu  - aggettivo dimostrativo 

Agetivu chi ìndicat sa bighinàntzia o atesura ispatziale o temporale de una pessone o una cosa chi si nd'est faeddende, pro esempru: custu libru, cudda pitzinna.

 

agetivu esclamativu - aggettivo esclamativo 

Agetivu chi introduit una propositzione esclamativa: s’iscuru Barore!

 

agetivu indefinidu

- aggettivo indefinito - indefinite adjective

Agetivu chi ìndicat calicunu o carchi cosa a manera genèrica o indeterminada pro esempru: apo isseberadu unu libru cale si siat. 

 

agetivu interrogativu - aggettivo interrogativo 

Agetivu impreadu in sas preguntas, pro esempru: cale libru as a lèghere?

 

agetivu numerale cardinale - aggettivo numerale cardinale 

Agetivu chi ìndicat una cantidade numèrica, pro esempru: fìgiu meu tenet dòighi annos.

 

agetivu numerale ordinale - aggettivo numerale ordinale 

Agetivu chi ìndicat sa positzione in una sèrie numèrica, pro esempru: su segundu classificadu.

 

agetivu possessivu - aggettivo possessivo 

Agetivu chi ìndicat apartenèntzia, pro esempru: su relògiu meu, sa manu tua.

 

anàfora - anafora 

Repititzione a comintzu de una propositzione de una o prus de una paràula chi est su comintzu de sa propositzione pretzedente, pro esempru: est isse chi l'at connotu, est isse chi lu saludat.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu anāphora, dae su grecu anaphorá,  repititzione. 

 

apòdosi - apodosi 

Segunda parte de una frase ipotètica, pro esempru: si mi lu preguntas, ti rispondo.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu apodŏsis, restitutzione.

 

apòstrofu - apostrofo 

Signu gràficu in forma de vìrgula ( ' ) chi ìndicat sa bogadura de una vocale, pro esempru: un'amiga. 

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu apostrŏphus.

 

artìculu - articolo 

Parte variàbile de s'arresonu chi pretzedet su sustantivu e si acordat cun issu pro gènere e nùmeru. 

Tèrmine derivadu dae su latinu articŭlus.

 

artìculu determinativu - articolo determinativo 

Elementu grammaticale chi detèrminat su sustantivu, chi nde ìndicat cun esatesa su gènere e su nùmeru: sa, su /sas, sos, is.

Su tèrmine determinativu derivat dae su latinu tardu determinativus, detzisivu.

 

artìculu indeterminativu - articolo indeterminativo 

Elementu grammaticale chi non detèrminat su sustantivu: unu, una / unos, unas; pro esempru: m'at bidu una pessone. Est impreadu fintzas, a su plurale, cun su matessi significadu de pagu prus o mancu, pro esempru: bi fiant unas chimbanta pessones.

Su tèrmine indeterminativu est cumpostu dae su latinu in-, prefissu negativu e determinativu.

 

artìculu singulare colletivu – articolo singolare collettivo

Artìculu singulare, femininu o masculinu chi ìndicat una cantidade indefinida de cosas, insetos, frùtora, pro esempru: sa mela de s'ortu tuo est bona.

 

atributu - attributo 

Agetivu chi ispetzìficat sa calidade o una caraterìstica de unu sustantivu, pro esempru: est un’artìculu interessante.

Tèrmine derivadu dae su latinu attributum, partitzìpiu passadu de, attribuĕre atribuire.

 

atzentu - accento 

Signu gràficu ( ` ) chi si còllocat in subra de una vocale pro indicare sa sede de s'atzentu tònicu. In sardu s'impreat petzi s'atzentu grae, pro esempru: fèmina.

Tèrmine derivadu dae su latinu accentus.

 

avèrbiu - avverbio 

Tèrmine chi modìficat o ispetzìficat su significadu de un verbu, de un'agetivu o de un'àteru avèrbiu.  

Tèrmine derivadu dae su latinu adverbium, cumpostu dae ad-, a curtzu a, e verbum, paràula, verbu.    

 

avèrbiu de afirmatzione - avverbio di affermazione

Avèrbiu chi s'impreat pro cunfirmare o intensificare su significadu de su cuntzetu espressadu, pro esempru: cras de seguru ando a mare.

 

avèrbiu de cantidade - avverbio di quantità 

Avèrbiu chi definit a manera indefinida una cantidade, pro esempru: deo apo ispesu pagu.

 

avèrbiu cualificativu   >   avèrbiu de modu

 

avèrbiu de dennegu - avverbio di negazione 

Avèrbiu chi servit a dare unu significadu negativu a una propositzione, pro esempru: mancu a mie praghet.    

 

avèrbiu de duda - avverbio di dubbio 

Avèrbiu chi ìndicat intzertesa cunforma a su significadu de unu verbu, agetivu o avèrbiu, pro esempru: forsis tue tenes resone.

 

avèrbiu esclamativu - avverbio esclamativo 

Avèrbiu impreadu pro introduire propositziones esclamativas, pro esempru: cantu ses bella!

 

avèrbiu interrogativu - avverbio interrogativo

Avèrbiu chi introduit una pregunta, pro esempru: pro ite no istùdias sa limba sarda?

 

avèrbiu de logu - avverbio di luogo 

Avèrbiu chi ispetzìficat su logu de un'atzione, in ue est collocada una pessone o un'ogetu o su tretu intre una pessone o un'ogetu cunforma a chie faeddat o ascurtat, pro esempru: fìgiu nostru istat a curtzu a domo. 

 

avèrbiu de modu - avverbio di modo 

Avèrbiu chi ìndicat sa manera de comente s'isvilupat un'atzione, pro esempru: so bastante cuntentu de comente andat totu; isse at abbaidadu atentamente. 

 

avèrbiu presentativu - avverbio presentativo 

Avèrbiu chi si impreat pro mustrare, indicare una cosa, un'acadessimentu, pro esempru: mi' su chi apo agatadu;  aco' su bellu de domo.

 

avèrbiu de tempus - avverbio di tempo 

Avèrbiu chi ìndicat sa tzircustàntzia o su momentu chi s'acumprit un'atzione, pro esempru: cras, in antisde andare a dormire, currègio su chi apo iscritu oe; a pustis de pràndere reposo una bona iscuta.

C

 

 

congiuntivu - congiuntivo 

Modu de su verbu chi ìndicat duda, possibilidade, voluntade, pro esempru: si aere pòdidu, dia àere comporadu cussa domo.

 

congiuntzione - congiunzione 

Parte invariabile de un'arresonu chi aunit duas paràulas o duas propositziones, pro esempru: sàbadu edomìniga non traballo; non li praghet custu e mancu s'àteru.

Tèrmine derivadu dae su lat. coniunctio -onis, dae coniungere, aunire.

 

coniugatzione - coniugazione 

Cumplessu de sas formas de su verbu segundu modos, tempos, pessones e nùmeru; sas coniugatziones in sardu sunt tres e acabant, in s'infinitu, in -are, -ere, -ire.

 

còpula - copula 

Forma verbale chi aunit su sugetu e su predicadu nominale, pro esempru, s'abba fiat frita.

Termine derivadu dae su latinu copula, ligàmene.

 

cumparativu - comparativo 

Gradu de s'agetivu o de s'avèrbiu chi servit a fàghere unu cunfrontu intre duos tèrmines.

Tèrmine derivadu dae su latinu comparativus.

 

cumparativu de agualidade - comparativo di uguaglianza 

Gradu de s'agetivu o de s'avèrbiu chi ìndicat chi sos duos tèrmines possedent una calidade aguale in gradu, pro esempru: deo so lestru che a tie.

 

cumparativu de majoria - comparativo di maggioranza 

Gradu de s'agetivu o de s'avèrbiu chi espressat unu cunfrontu in calidade de gradu majore relativu a su primu tèrmine de paragone, pro esempru: Giuanne est prus artu de Antoni. 

 

cumparativu de minoria - comparativo di minoranza 

Gradu de s'agetivu o de s'avèrbiu chi espressat unu cunfrontu in calidade de gradu inferiore relativu a su segundu tèrmine de paragone, pro esempru: Giuanne est prus pagu forte de Antoni. 

 

cumplementu - complemento 

Elementu chi cumpletat sa propositzione, in prus de sugetu e predicadu.

 

cumplementu de durada - complemento di durata 

Espressione chi ìndicat una durada, pro esempru: mi nch'ando a Parigi pro una chida.

 

cumplementu de iscopu - complemento di fine 

Espressione chi ìndicat un'iscopu, pro esempru: si nde pesat chitzo pro andare a traballare.

 

cumplementu de logu - complemento di luogo 

Espressione chi ìndicat su logu de un'atzione, pro esempru: cussa famìlia istat in Pratza G. M. Angioy.

 

cumplementu de modu - complemento di modo 

Espressione chi ìndicat sa manera de comente si faghet una cosa, pro esempru: issa faeddat cun garbu.

 

cumplementu de mèdiu - complemento di mezzo 

Espressione chi ìndicat su mèdiu pro acumprire un'atzione, pro esempru: isse iscriet cun sa pinna.

 

cumplementu de paragone - complemento di paragone 

Espressione chi ìndicat unu paragone, pro esempru: Giuanne est prus artu de Pepe.

 

cumplementu de tempus - complemento di tempo 

Espressione chi ìndicat su tempus de un'atzione, pro esempru: nos bidimus cras.

 

cumplementu ogetu - complemento oggetto 

Cosa o pessone in ue si esèrtzitat s'atzione espressada dae unu verbu transitivu, pro  esempru: deo abbàido su cuadru.

 

cuncordàntzia - concordanza 

Cumplessu de normas sintàticas chi in una propositzione règulat s'acordu de paràulas in relatzione intre issas, cuncordende in gènere, nùmeru, pessone. Pro esempru, si una propositzione tenet duos o prus de duos sugetos, su verbu si ponet in plurale: deo e mugere mia andamus a Parigi. 

Tèrmine derivadu dae su verbu latinu concordare, èssere de acordu.

 

cunditzionale - conditzionale

Modu verbale chi ìndicat un'atzione o unu fatu ipotèticu o subordinadu a unas cunditziones determinadas, pro esempru: si non proet dia bènnere.    

 

cunsonante - consonante 

Cada unu de sos fonemas de una limba chi si pronùntziant cun su canale fonatòriu serradu o mesu serradu e chi non format una sìllaba, pro esempru: b, c, d, f, g, ...

Tèrmine derivadu dae su latinu consonans antis, patitzìpiu presente de consonare, sonare paris. 

D

 

desinèntzia - desinenza 

Elementu morfològicu varàbile chi annantu a su tema de unu verbu o de unu nùmene nde detèrminat sas formas diferentes de sa flessione.

Tèrmine derivadu dae su latinu medievale desinentia, dae su latinu desinere, acabare.

 

diacrònicu - diacrònico 

Basadu in sa diacronia, pro esempru isvilupu diacrònicu de una limba: cumplessu de sos càmbios travessu su tempus. 

Tèrmine derivadu dae su frantzesu diachronique, dae diachronie, cumpostu dae su grecu dia- e chrónos, tempus. 

 

dièresi - dieresi  

Divisione de unu grupu vocàlicu in una paràula a manera chi sas duas vocales non forment unu ditongu ma siant de duas sìllabas diferentes, pro esempru: cà-ula.

Tèrmine derivadu dae sa boghe culta latina tarda diaerĕsis, divisione,  separatzione.

 

diminutivu - diminutivo

Forma alterada de unu sustantivu, agetivu o verbu formada dae s'annanta de unu sufissu chi ìndicat minimamentu in sa medida o chi dat unu valore afetivu, pro esempru: bentanedda.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu diminutivus.

 

ditongu - dittongo 

Unione in sa matessi sìllaba de duas vocales, pro esempru: mè-diu.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu diphthongus.

 

duos puntos - due punti 

Signu gràficu cumpostu dae duos puntos iscritos unu subra s'àteru, (:) impreados pro indicare chi sa frase chi sighit est un'esplicatzione, un'acraramentu.  

 

 

 

 

 

 

 

 

E

 

 

elisione - elisione 

Bogadura de sa vocale finale de una paràula a in antis de una paràula chi comintzat cun vocale, pro esempru:  un'òmine.

Tèrmine derivadu dae su latinu elisio -onis, bogare, distrùere.

 

ellissi - ellissi

Figura retòrica chi cunsistet in s'eliminatzione, in una propositzione, de una o prus de una paràula chi si sutaintendet, frecuente mescamente in sos ditzos.

Tèrmine derivadu dae su latinu ellīpsis, dae su grecu éllepsis, farta.

 

enclìticu - enclitico 

Monossìllabu àtonu chi in sa pronùntzia si apògiat in sa paràula chi lu pretzedit, pro esempru: nara·mi·lu·tue.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu enclitĭcus dae su grecu egklitikós. 

 

ènfasi - enfasi 

Posta in evidèntzia de una paràula gràtzias a un'intonadura particulare o a una positzione insòlita in sa frase, pro esempru: so istadu deo, deo.

Tèrmine derivadu dae su latinu emphăsis, si mustrare.

 

epìtesi    >   paragoge

 

etimologia - etimologia

Istùdiu de s'orìgine de sas paràulas.

Tèrmine derivadu dae su latinu etymologĭa.

 

eufònicu - eufonico 

Chi fatzìlitat sa pronùntzia, pro esempru sa "d" eufònica, chi est lassada a sa pronùntzia eventuale ma non s'iscriet: in (d)unu, cun (d)unu.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu euphonĭa, sonu galanu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

F

 

 

 

femininu - femminile 

Unu de sos duos gèneres de sos tèrmines in limba sarda, pro esempru: manu.

 

fonema - fonema 

S'unidade de sonu prus minore de una limba chi tenet valore distintivu, pro esempru: "p" e "l" sunt duos fonemas, ca podent formare duas paràulas diferentes comente pane e lana.

Tèrmine derivadu dae su  su frantzesu phonème.

fonologia - fonologia Sistema de fonemas pròpios de una limba.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G

 

gènere - genere

Categoria grammaticale chi in sa limba nostra distinghet sos nùmenes, sos agetivos e sos pronùmenes, in duos gèneres, su masculinu e su femininu; in àteras limbas nde distinghet tres, su masculinu, su femininu e su nèutru.

 

gerùndiu - gerundio

Modu de unu verbu, impreadu mescamente in propositziones secundàrias, pro espressare unu valore temporale, modale o ipotèticu chi ìndicat un'atzione contemporanànea, pro esempru: abbaidende bene mi so abbistu chi non fiat isse.

 

grammàtica - grammatica 

Istùdiu de sas règulas de una limba.
Tèrmine derivadu dae su latinu grammatica.

 

 

 

 

 

 

 

 

I

 

imperativu - imperativo

Modu de unu verbu chi espressat unu cumandu, un'invitu o unu consìgiu, pro esempru: faedda in sardu.

 

indicativu - indicativo 

Modu de unu verbu chi espressat unu fatu reale o pensadu comente reale, pro esempru: deo ascurtomùsica. 

 

infinitu - infinito 

Forma de unu verbu indeterminada in sa pessone e in su nùmeru, ma chi tenet formas pro su presente e pro su passadu, chi espressat su contenutu semànticu ebbia, pro esempru: istimare, àere istimadu.

 

interietzione - interiezione 

Parte invariàbile de s'arresonu sena perunu ligàmene sintàticu cun sa frase, chi espressat dolore, ispantu, incredulidade, pro esempru: ohi, raju!

Tèrmine derivadu dae sa boghe culta latina interiectio -onis, dae intericere, ghetare in mesu.

 

ipocorìsticu - ipocoristico 

Tèrmine riferidu mescamente a nùmenes de pessones, pro esempru Gigi, Pepe, Totoi, nùmenes ipocorìsticos, de Luisi, Zusepe, Antòni;  sinònimu de carignosu.

Tèrmine derivadu dae su grecu hypokoristikós, dae hypokorízomai, mutire cun boghe carignosa.

 

iteratzione - iterazione 

Repititzione de unu sustantivu, unu verbu, un'agetivu, un'avèrbiu, pro esempru: oru-oru, time-time, ruju-ruju, como-como.

Tèrmine derivadu dae su latinu iteratio -onis, dae iterare, repìtere.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

L

 

 

 

lessicografia - lessicografia 

Iscièntzia e tècnica de sa registratzione e definitzione de sos vocàbulos de una limba.

Tèrmine derivadu dae su frantzesu lexicographie, dae lexicographe, dae su grecu lexicográphos. 

 

lìtera - lettera 

Signu gràficu chi rapresentat sos sonos de sas vocales e de sas cunsonantes de un'alfabetu.

 

 

 

M

 

 

masculinu - maschile 
Unu de sos duos gèneres de sos tèrmines in limba sarda, pro esempru: bratzu.

 

metàfora - metafora 

Figura retòrica chi cunsistet in trasferire su significadu de una paràula o espressione a un'àtera chi tenet cun sa prima una relatzione de assimìgiu, pro esempru: cussu logu est unu paradisu.

Tèrmine derivadu dae su latinu metaphŏra, dae su grecu  metaphorá, dae metaphérō “trasporto, trasferisco”.

 

metàtesi - metatesi 

Inversione de sonos in s'internu de sa matessi paràula, pro esempru: pedra, perda.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu metathesis, traspositzione. 

 

metonìmia - metonimia 

Figura retòrica chi cunsistet in su trasferimentu de unu cuntzetu figuradu a un'àteru reale, istabilende una relatzione de analogia, pro esempru: tenet sos pilos de oro, pro nàrrere chi est brundu o brunda. 

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu metonymia, càmbiu de nùmene

 

mètrica - metrica 

Cumplessu de sas leges chi règulant sa cumpositzione de sos versos e de sas istrofas.

 

morfema - morfema 

Elementu chi in sas paràulas servit a nde indicare sa funtzione grammaticale, pro esempru sa desinèntzia -u in sa paràula amigu, espressat gènere e nùmeru.

Tèrmine derivadu dae suy  grecu μορϕή, forma.

 

morfologia - morfologia 

Istùdiu de sas formas linguìsticas, normas chi règulant s'istrutura, cumpositzione e derivatzione de sas paràulas.

Tèrmine coniadu in tedescu dae Goethe, Morphologie, descritzione de sas formas.

 

 

 

 

 

 

 

 

N

 

 

negativu - negativo 

Paràula, locutzione averbiale  o prefissu chi espressat o cuntenet una negatzione, pro esempru: nonfaeddat inglesu.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu negativus, dae negare.

 

nùmene – nome

Paràula o grupu de paràulas chi inditant una pessone, un’animale o una cosa.

Tèrmine derivadu dae su latinu nomen.

 

nùmene astratu - nome astratto 

Nùmene riferidu a cuntzettos astratos, pro esempru: timòria.

 

nùmene cuncretu - nome concreto 

Paràula chi designat una classe de pessones, animales o cosas  a manera genèrica, pro esempru: giaju, libru.

 

nùmene pròpiu - nome proprio 

Paràula chi designat una pessone sìngula, una cosa, unu nùmene geogràficu, pro esempru: Maria; Aristanis.

 

nùmeru - numero 

Cuntzetu matemàticu chi espressat cantidade.

Tèrmine derivadu dae su latinu numĕrus.

 

nùmeros cardinales - numeri cardinali 

Nùmeros chi ìndicant sa cantidade de elementos de unu cumplessu finidu, pro esempru: unu, duos, treslibros.

 

nùmeros ordinales - numeri ordinale 

Nùmeros chi ìndicant sa positzione in una sutzessione ordinada, pro esempru: su primu, su segundu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O

 

omofonia - omofonia 

Identidade de sonu intre duas unidades linguìsticas chi s'iscrient a manera diferente, pro esempru: s'ogrue sogru.

Tèrmine derivadu dae su frantzesu homophonie, dae su grecu homophōnia, agualidade de sonu. 

 

omografia - omografia 

Identidade de grafia intre duas paràulas diferentes, pro esempru: pàrrere, verbu, e pàrrere, sustantivu.

Tèrmine cumpostu dae omo-, aguale, sìmile e -grafia, dae su grecu graphía, iscritura.

 

ortografia - ortografia 

Rapresentatzione de sas paràulas de una limba mediante s'impreu curretu de s'iscritura.

Tèrmine derivadu dae su latinu orthographĭa, dae su orthographía.

 

 

 

 

 

 

 

P

paragoge - paragoge 

Annanta de unu fonema a fine paràula, ma chi non s'iscriet, pro esempru sa vocale "a", narada paragògica, in iscolasa, o sa "o" in pitzinnoso. 

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu paragoge, conduire a unu ladus.

 

partes de s'arresonu - parti del discorso 

Sas partes de s'arresonu sunt noe, chimbe variàbiles: nùmenes o sustantivos, artìculos, agetivos, pronùmenes, verbos e bator invariàbiles: avèrbios, prepositziones, congiuntziones e interietziones o esclamatziones.

 

partitzìpiu passadu - participio passato 

Forma verbale chi ìndicat s'atzione acumprida, pro esempru: nàschidu; a bias est impreadu comente agetivu, pro esempru: una pessone educada; a bias est impreadu comente sustantivu, pro esempru: sos promossos fiant tres ebbia; est impreadu mescamente in sa formatzione de sos verbos in sos tempos cumpostos, pro esempru: eris apo bidu unu bellu film. 

 

partitzìpiu presente - participio presente

No est impreadu in sardu; esistint tèrmines chi sunt leados in prèstidu e impreados  comente agetivos o sustantivos, pro esempru: dotzente, utente.

 

passivu - passivo 

Forma verbale  chi espressat  s'atzione retzida dae su sugetu, pro esempru: Rosa est istimada dae Giuanninu.

Custa forma est pagu impreada in sardu, in ue si preferit s'impreu de sa forma ativa. 

Tèrmine derivadu dae su latinu passivus, partitzìpiu passadu de su verbu pati, patire.

 

perìodu ipotèticu - periodo ipotetico 

Unidade sintàtica formada dae duas propositziones: sa pròtasi, introduida dae sa cungiuntzione si, chi espressat sa cunditzione dae ue dipendet su chi si narat in sa propositzione printzipale e s'apòdosi, sa propositzione printzipale, chi espressat sa cunsighèntzia chi derivat dae sa realizatzione de sa cunditzione espressada dae sa pròtasi, pro esempru: si m'isetas, bèngio cun tegus.

 

pleonàsticu - pleonastico 

Repititzione de unu cuntzetu, formadu dae s'annanta de una o prus de una pàràula innetzessària pro cumprèndere sa frase, pro esempru: a mie mi praghet su binu.

Tèrmine derivadu dae su grecu pleonastikós, dae pleonasmós, etzessu, subrabbundàntzia.

 

plurale - plurale 

Tèrmine contrapostu a singulare; categoria grammaticale de su nùmeru chi ìndicat una cantidade superiore a unu,  pro esempru: pàginas.

Tèrmine derivadu dae su latinu pluralis, derivadu dae plus pluris, in prus.

 

predicadu - predicato 

Verbu o grupu verbale riferidu a su sugetu, pro esempru: fìgiu meu est simpàticu.

Tèrmine derivadu dae su latinu praedicatum,  partitzìpiu passadu sustantivadu de su verbu praedicare, annuntziare.

 

prefissu - prefisso 

Partighedda chi, annanta a su significante de una paràula, nde format una noa, pro esempru: dispràghere, formada dae pràghere prus su prefissu dis-, dae su latinu dis- Tèrmine derivadu dae su latinu praefixus.

 

prepositzione - preposizione 

Parte invariàbile de s'arresonu  chi, posta a in antis de unu nùmene, pronùmene o espressione nominale, servit a nde pretzisare sa funtzione sintàtica. 

Tenimus prepositziones pròpias: de, a, dae, in, cun, pro, intre, tra, e prepositziones impròpias: suta, subra, mediante, tràmite, paris cun, francu, cara a, durante, peri, etz.

Tèrmine derivadu dae su latinu praepositio -onis, dae praeponere.

 

presente istòricu - presente storico 

Tempus presente chi si impreat pro contare fatos acaèssidos in antis de su momentu chi semus faeddende pro rèndere prus a curtzu a chie ascurtat sos fatos contados, pro esempru: Giuanne Maria Angioy naschet in Bono su 21 de santugaine de su 1751.

 

proclìticu - proclitico 

Monossillabu àtonu chi in sa pronùntzia si apògiat in sa paràula chi sighit, pro esempru:  ti lu regalo, ti naro.

Tèrmine derivadu dae grecu énklisis, inclinatzione, cun sostitutzione de en- cun pro-.

 

pronùmene - pronome 

Parte variàbile de s'arresonu chi s'impreat comente sostitutu de su nùmene.

Tèrmine derivadu dae su latinu pronomen, cumpostu dae pro-, in contu de, e nomen  nùmene.

 

pronùmene dimostrativu - pronome dimostrativo

Pronùmene chi servit pro indicare una pessone o una cosa determinada in relatzione a s'ispàtziu o a su tempus, pro esempru:  custu frore est prus nuscosu de cussu.

 

pronùmene indefinidu - pronome indefinito 

Pronùmene chi definit a manera genèrica sa calidade o sa cantidade, pro esempru: no apo bidu nudda.

 

pronùmene interrogativu - pronome interrogativo

Pronùmene chi servit a fàghere una pregunta de sa calidade o cantidade de su nùmene chi faghent riferimentu, pro esempru: cun chie andas a ballare?

 

pronùmene numerale - pronome numerale 

Pronùmene chi espressat una cantidade, pro esempru: ambos andant a iscola.

 

pronùmene personale - pronome personale 

Pronùmene chi ìndicat sa pessone sena distìnghere su gènere, pro esempru: so istadu deo. 

 

pronùmene possessivu - pronome possessivo 

Pronùmene chi ìndicat sa pessone o pessones a chie apartenet calicunu o carchi cosa, pro esempru: paris cun sorre tua bi fiat sa mea.

pronùmene relativu - pronome relativo 

Pronùmene chi tenet sa funtzione de pònnere in relatzione una propositzione printzipale cun una propositzione subordinada, pro esempru: custa est s'ocasione chi fia isetende dae tempus.

 

pronùmene riflessivu - pronome riflessivo 

Pronùmene riferidu a un'atzione transitiva, intransitiva o riflessiva, pro esempru: mi sabuno sas manos.

 

propositzione - proposizione 

Unidade de s'arresonu chi tenet unu significadu cumpletu e autònomu, formada dae unu sugetu e dae unu predicadu, cun s'annanta eventuale de cumplementos, pro esempru: apo comporadu unu discu e mi lu so ascurtende.

 

pròtasi - protasi 

In unu perìodu ipotèticu, frase subordinada chi espressat sa cunditzione dae ue dipendet su chi si narat in sa propositzione printzipale; est  introduida dae sa congiuntzione si, pro esempru:  si non proet, esso a fàghere una passigiada. 

Tèrmine derivadu dae su grecu prótasis, tensione a in antis.

 

puntegiadura - punteggiatura 

Cumplessu de sos signos ortogràficos chi in un'iscritu ìndicant s'istrutura de sas propositziones e de sos perìodos, sos aspetos rìtmicos e sonoros.

Tèrmine derivadu dae sa boghe culta latina punctu(m), partitzìpiu passadu sustantivadu de pungere, pùnghere. 

 

puntu - punto 

Signu gràficu ( . )chi ìndicat sa fine de unu perìodu. 

Tèrmine derivadu dae su latinu punctum.

 

puntu e vìrgula - punto e virgola 

Signu gràficu ( ; ), formadu dae unu puntu e una vìrgula, impreadu pro divìdere duos cuntzetos in s'internu de sa frase pro la fàghere prus leghìbile. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S

 

 semàntica - semantica 

Istùdiu de su significadu de sas paràulas e de s'evolutzione de custas in su tempus.

Tèrmine derivadu dae su frantzesu sémantique, introduidu in su 1897, derivadu dae su grecu sēmantikós, chi signìficat, chi ìndicat.

 

sìllaba - sillaba 

Unidade fonètica mìnima formada nessi dae una vocale o dae unu ditongu, acumpangiados o no dae cunsonantes, pro esempru: sìl-la-ba.

Tèrmine derivadu dae su latinu syllăba, dae su grecu sullabḗ.

 

sincrònicu/a – sincronico/a 

Chi si dat in su matessi tempus; linguìstica sincrònica, in contrapositzione a diacrònica, est sa chi istùdiat sos printzìpios fundamentales de sos sistemas de una limba in unu momentu determinadu. 

Tèrmine derivadu dae su frantzesu synchronique.

 

singulare - singolare 

Categoria grammaticale de su nùmeru chi ìndicat una cantidade unitària.

Nùmeru chi definit s'unidade, riferidu duncas a una pessone ebbia, a un'animale ebbia, a una cosa ebbia.

Tèrmine derivadu dae su latinu singularis, pròpiu de unu ebbia.

 

sinònimu - sinonimo 

Tèrmine chi tenet su matessi significadu de un'àteru, pro esempru: abitùdine e avesu sunt sinònimos.

Tèrmine derivadu dae su latinu tardu synonymos.

 

sintassi - sintassi 

Istùdiu de sas règulas pro dispònnere a manera orgànica sas paràulas in sas propositziones e sas propositziones in su perìodu.

Tèrmine derivadu dae su grecu súntaksis, assotziatzione, organizatzione.

 

subordinatzione - subordinazione 

Relatzione sintàtica intre duas propositziones de su matessi perìodu, a manera chi una, narada subordinada, siat dipendente logicamente e grammaticalmente dae s'àtera, narada printzipale, pro esempru: su dotore at naradu a su malàidu chi lu diat operare.

Tèrmine derivadu dae su latinu medievale subordinatio -onis.

 

sufissu - suffisso 

Elementu morfològicu chi si annanghet a unu tema o una raighina  pro formare una paràula, pro esempru: telefoneddu. 

Tèrmine derivadu de su latinu suffixus, atacadu in suta.

 

 

sugetu  - soggetto 

Tèrmine grammaticale chi ìndicat sa pessone o cosa chi faghet o retzit s'atzione indicada dae su verbu, pro esempru: sa maistra insignat s'istòria a sos alunnos.

Tèrmine derivadu de su latinu subiectus, partitzìu passadu de subicere, assugetare.

 

superlativu assolutu - superlativo assoluto 

Forma grammaticale de un'agetivu e de un'avèrbiu  cando espressat su gradu prus artu de sa calidade de s'agetivu cunsiderada sena cunfrontos cun àteros, pro esempru cun s'iteratzione de s'agetivu: Giuanne est meda forte.

 

superlativu relativu - superlativo relativo

Forma grammaticale de un'agetivu e de un'avèrbiu cando sa calidade est cunsiderada in raportu a elementos sìmiles a su cunsideradu, pro esempru: Maria est sa prus bella de bidda. 

 

sustantivu - sostantivo 

Parte variàbile de s'arresonu chi servit a denominare entidades cuncretas o astratas, caraterizadu dae su gènere e nùmeru, pro esempru: cumplessu. 

Tèrmine derivadu dae s’agetivu latinu substantivus, autònomu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

T

tempus – tempo

Categoria chi ìndicat su momentu de un’atzione espressada dae su verbu. 

Tèrmine derivadu dae su latinu tempus -poris.

 

tempus benidore - tempo futuro 

Tempus verbale impreadu in s'indicativu chi espressat un'atzione posteriore a su presente o una probabilidade pro esempru: cras apo a andare a Parigi, at a èssere un'annu chi non bi ando. 

 

tempus cumpostu - tempo composto 

Su tempu cumpostu de sos verbos si format aunende una boghe de sos tempos ausiliares èssere o àere cun su partitzìpiu passadu de su verbu, pro esempru: apo bidu.

 

tempus passadu - tempo passato 

Tempus verbale impreadu in s'indicativu, in su congiuntivu, in su cunditzionale, in s'infinitu, in su partitzìpiu e in su gerùndiu pro indicare un'atzione giai congruida in antis, pro esempru: eris apo ascurtadu s'òpera lìrica Shardana

 

tempus presente - tempo presente 

Tempus verbale impreadu in s'indicativu, in su congiuntivu, in su cunditzionale, in su partitzìpiu, in gerùndiu e in s'infinitu chi espressat un'atzione contemporànea a su momentu de sa formulatzione, pro esempru: cando andas a Casteddu?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V

verbu - verbo 

Parte variàbile de s'arresonu chi ìndicat un'esistèntzia, un'atzione, un'istadu, unu protzessu, in riferimentu a unu sugetu, pro esempru: pensare.

Tèrmine derivadu de su latinu verbum, paràula.

 

verbu ausiliare - verbo ausiliare 

Verbu chi aunidu a su partitzìpiu passadu de un'àteru verbu servit a formare sos tempos cumpostos e su passivu; sunt ausiliares sos verbos èssere e àere.

 

verbu copulativu - verbo copulativo 

Verbu chi, aunidu a su sugetu ebbia non tenet significadu, significadu chi achirit cun s'annanta de unu nùmene o agetivu, pro esempru: Efis pariat istracu.

 

verbu fraseològicu - verbo fraseologico 

Verbu chi in una frase determinada non tenet significadu pròpiu, ma dat a su verbu chi lu sighit prus espressione, prus colore, pro esempru: cumentzat a mandigare.

 

verbu impersonale - verbo impersonale 

Verbu chi non tenet unu sugetu determinadu e si còniugat petzi in sa de tres pessones singulares in sos modos finitos, pro esempru: pròere, arbèschere.

 

verbu intransitivu - verbo intransitivo 

Verbu chi espressat un'atzione chi finit in su sugetu, sena passare a unu cumplementu ogetu, pro esempru: sos pitzinnos current peri sas carreras.

 

verbu modale    >    verbu servile

 

verbu predicativu - verbo predicativo 

Vervu ativu, passivu o riflessivu chi tenet unu sensu cumpridu; sunt verbos predicativos sa majoria de sos verbos, pro esempru: Giuanne cantat.

 

verbu pronumenale intransitivu - verbo pronominale intransitivo 

Verbu chi si còniugat cun sa partighedda pronominale sena però tènnere significadu riflessivu, pro esempru: si firmare.

 

verbu riflessivu - verbo riflessivo 

Forma verbale chi tenet unu verbu transitivu ativu, in ue su complementu ogetu est rapresentadu dae unu pronùmene riflessivu, pro esempru: deo mi sàbuno. 

 

verbu riflessivu indiretu - verbo riflessivo indiretto 

Verbu pronominale transitivu chi tenet sa matessi forma de su riflessivu ma in ue su pronùmene personale rapresentat su cumplementu de tèrmine e non s'ogetu, pro esempru: deo mi sàbuno sas manos.

 

verbu servile - verbo servile 

Verbu chi si impreat paris a un'àteru verbu de modu infinitu e detèrminat sa modalidade de atzione, pro esempru: in antis de cras devo acabare sa tradutzione de custa poesia. 

 

verbu transitivu - verbo transitivo 

Verbu chi espressat un'atzione chi passat dae su sugetu a s'ogetu, pro esempru: deo màndigo sos macarrones.

 

vìrgula - virgola 

Signu gràficu ( , ) chi ìndicat una pàsida curtza in sa letura, pro esempru: est ora de mandigare, pitzinnos!

Tèrmine derivadu de su latinu virgula, diminutivu de verga, bèrtiga.

 

virguleddas - virgolette 

Signu gràficu rapresentadu da duas crobas de vìrgulas, ( "…..") in ue si inserrant una o prus de una paràula pro pònnere in resartu una tzitatzione o un'arresonu diretu.

 

vocale - vocale 

Sonu articuladu sena chi s'aera, in su canale orale,  agatet un'impèigu, in contrapositzione a sa cunsonate.

Tèrmine derivadu dae su latinu vocalis, chi tenet sonu.

Signu gràficu chi espressat cussu sonu: a,e,i,o,u.

 

vocativu - vocativo 

Espressione de mutire pessones impreende sa partighedda "o" o sas formas abbreviadas de sos nùmenes, pro esempru:  o su tziu, Anto', su doto'.

Tèrmine derivadu dae su lativu vocativus, dae vocare, mutire.

 

 

 

***